తొలి దళిత సమీకరణకు ప్రతిస్పందనే ఆర్ఎస్ఎస్ ఆవిర్భావానికి మూలం..

నేడు హిందూ జాతీయవాదపు సైద్ధాంతిక రాజధానిగా గొప్పగా చెప్పుకుంటున్న నాగ్‌పూర్‌లో 1925లో రాష్ట్రీయ స్వయంసేవక్ సంఘ్ స్థాపన, లోతైన చారిత్రక అభాసను కలిగి ఉంది.

ప్రధానంగా హిందూ- ముస్లిం అల్లర్లకు, ముస్లిం ఆధిపత్య ముప్పుకు ప్రతిస్పందనగా ఆర్ఎస్ఎస్ ఏర్పడిందని సాంప్రదాయ కథనం పేర్కొంటుంది. ఈ మతపరమైన కోణం వాస్తవమైనది, చక్కగా నమోదు చేయబడినది. అయినప్పటికీ, ఇది సమానంగా- కాకపోయినా – ముఖ్యమైన ప్రేరణను అస్పష్టం చేస్తుంది: నిజానికి ఇది వారి సామాజిక, ఆర్థిక, రాజకీయ ఆధిపత్యాన్ని ధిక్కరించే కుల వ్యతిరేక ఉద్యమాల పెరుగుతున్న ఆటుపోట్లకు బ్రాహ్మణీయ ఉన్నత వర్గాల ప్రతిస్పందన. ఆర్ఎస్ఎస్ ఏర్పాటును అర్థం చేసుకోవడానికి రెండు ప్రమాదాలను ఒకేసారి పరిశీలించాలి: ఒకటి, ముస్లిం రాజకీయ ప్రకటనకు చెందిన బాహ్య ముప్పు. రెండు, బ్రాహ్మణ ఆధిపత్యాన్ని సవాలు చేసే దిగువ కుల విముక్తి ఉద్యమాల అంతర్గత ముప్పు.

నేడు హిందూ జాతీయవాదపు సైద్ధాంతిక రాజధానిగా గొప్పగా చెప్పుకుంటున్న నాగ్‌పూర్‌లో 1925లో రాష్ట్రీయ స్వయంసేవక్ సంఘ్ స్థాపన, లోతైన చారిత్రక అభాసను కలిగి ఉంది. 20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో నాగ్‌పూర్ మధ్య భారతదేశంలోని ఒక ప్రాంతీయ పట్టణం మాత్రమే కాదు; ఇది తీవ్రమైన సామాజిక పరివర్తనకు నిలయం. ఈ ప్రాంతం జోతిబా ఫూలే సత్యశోధక్ సమాజం వ్యాప్తిని, బ్రాహ్మణేతర ఉద్యమాల పెరుగుదలను, ప్రారంభ దళిత రాజకీయ కార్యకలాపాల ఆవిర్భావాన్ని చూసింది. హిందూ ఐక్యతకు తాబులా రసంగా(ఖాళీ పలక) కాకుండా, ఇది కులపరమైన పోటీ, బ్రాహ్మణ వ్యతిరేక పుంజానికి చెందిన మూస. ఈ నేపథ్యంలో, హిందూ ఏకతా (హిందూ ఐక్యత) ఆర్ఎస్ఎస్ వాక్చాతుర్యాన్ని హిందూ గుర్తింపునకు చెందిన సమగ్ర సంస్కరణకు తక్కువగానూ, వ్యూహాత్మక ప్రతి-విప్లవంగానూ చదవవచ్చు. ముస్లిం ధృవీకరణ, దళిత/బ్రాహ్మణేతర సమీకరణ ద్వారా ఎదురయ్యే జంట సవాళ్లను తటస్థీకరించే ప్రాజెక్ట్ ఇది.

విదర్భలో దళిత సమీకరణ..

వలసవాద కాలంలో మహర్ సమాజానికి చెందిన చాలా మంది ప్రజలు విదర్భ ప్రాంతంలో అన్నిరకాలుగా అభివృద్ధిని సాధించారు. వారు సహజంగానే సామాజిక అభ్యున్నతి వైపు విస్తరించారు. ఈ ప్రాంతంలో దళిత ఉద్యమ చరిత్రను నమోదు చేసిన ఎంఎల్ కొసరే ప్రకారం, 1884 నుంచి ఈ కార్యకలాపాలకు విదర్భ సాక్ష్యంగా ఉంది.

సంక్షేమం, సంస్కరణ కార్యకలాపాలలో చురుకుగా ఉన్న విదర్భ అంతటా మహర్ల క్రియాత్మక నెట్‌వర్క్ ఉందని ఆయన రాశారు. దీనితో పాటు, చట్టబద్ధమైన పద్ధతిలోనూ, హిందూ సమాజ చట్రంలోనూ అంటరానివారి దుస్థితిని, మానవ హక్కుల గురించి ఇతరులను చైతన్యవంతం చేయడం కూడా దీని లక్ష్యం. కిసాన్ ఫగోజీ బన్సోడే వంటి అనేక మంది గొప్ప స్థానిక నాయకులు ఉద్భవించారు, కానీ పశ్చిమ మహారాష్ట్ర నుంచి మహాత్మా ఫూలే, గోపాల్ బాబా వాలంగ్కర్, శివరామ్ జన్బా కాంబ్లేలతో ప్రభావితమైన సమాంతర నెట్‌వర్క్‌లు ఉన్నాయి. మహర్ నాయకులలో విఠల్ రాంజీ షిండేకు గణనీయమైన అనుచర వర్గం కూడా ఉంది.

19వ శతాబ్దం చివరి నుంచి, బ్రాహ్మణ అధికారాన్ని తిరస్కరించి, మానవులందరూ సమానమని ప్రకటించిన సత్యశోధక్ ఉద్యమవ్యాప్తిలో విదర్భ ఒక కీలకమైన కేంద్రంగా ఉంది. ఫూలే కుల సోపానక్రమంపై చేసిన తీవ్రమైన విమర్శ ఈ ప్రాంతంలోని శూద్ర, దళిత వర్గాలలో ప్రతిధ్వనించింది. ఆయన అనుచరులు నాగ్‌పూర్, అమరావతి, వార్ధా వంటి మరాఠీ మాట్లాడే జిల్లాల్లో సత్యశోధక్ సమాజ్ శాఖలను స్థాపించారు. ఆయన విద్య, హేతువాదం, సామాజిక సమానత్వమనే కార్యక్రమాన్ని ముందుకు తీసుకెళ్లారు.

1908లో పాత శైలి సమాజ సంస్కర్తయిన విఠల్ రావుజీ మూన్ పాండే మహర్ సభను స్థాపించారు. ఇది అంబేద్కర్ పూర్వ దళిత ఉద్యమంలో చాలా ముఖ్యమైన సంస్థగా మారింది. ఇది 1913 ఏప్రిల్ 13-15 తేదీలలో నాగ్‌పూర్‌లోని టౌన్ హాల్‌లో ఒక మైలురాయి సమావేశాన్ని నిర్వహించింది. దీనికి మొత్తం మరాఠీ మాట్లాడే ప్రాంతం నుంచి సమాజ నాయకులు హాజరయ్యారు. ఈ సభలో మల్గుజార్లు, వడ్డీ వ్యాపారులు, కాంట్రాక్టర్లు, బ్రోకర్లు, కలప వ్యాపారులు, పట్వారీలు, గుమస్తాలు, ఉపాధ్యాయులు, సాధువులు, పూజారులు, శెట్టిలు, ఇతర సంపన్న మహర్లు మాత్రమే కాకుండా, పూణేకు చెందిన శివరాం జన్బా కాంబ్లే, ముంబైకి చెందిన ధోండిబా నారాయణ్ గైక్వాడ్, నాసిక్‌కు చెందిన ధర్మదాస్ సంత్, పంథర్‌పూర్‌కు చెందిన బాపూజీ పాండే వంటి వారు కూడా ఉన్నారు.

1910- 1920ల నాటికి కులవ్యతిరేక కార్యకలాపాల కేంద్రంగా విదర్భ మారింది. అంబేద్కర్ జాతీయ నాయకుడిగా ఆవిర్భవించడానికి దశాబ్దాల ముందు విద్య, ఆలయ ప్రవేశం, పౌర హక్కుల కోసం సమీకరణకు స్పష్టమైన ఉద్యమం జరిగింది. నాగ్‌పూర్‌లోని మహర్లు, మాంగ్‌లలో షిండేకి చెందిన డిప్రెస్డ్ క్లాసెస్ మిషన్, బన్సోడ్ అవలంబించిన సామాజిక సంస్కరణ పని నైతిక సంస్కరణ, రాజకీయ చర్య ద్వారా సామాజిక సమానత్వాన్ని కోరుకునే పెరుగుతున్న చైతన్యాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది. ఇదే కాలంలో, స్థానిక కరపత్రాలు, స్థానిక సమావేశాలు, పరిపాలన, విద్యలో బ్రాహ్మణ ఆధిపత్యంపై బహిరంగంగా దాడి చేశాయి. పశ్చిమ మహారాష్ట్రలో విస్తృతమైన బ్రాహ్మణేతర ఉద్యమాన్ని ప్రతిధ్వనించాయి.

ఇది సాంప్రదాయ బ్రాహ్మణ వ్యవస్థను అస్థిరపరిచింది. దిగువ కులాల వాదన పెరుగుతున్నందున మతపరమైన, జాతీయవాద రంగాలలో బ్రాహ్మణ నాయకత్వపు సామాజిక చట్టబద్ధత క్షీణిస్తుందని పేర్కొంది. 1920ల ప్రారంభం నాటికి, నాగ్‌పూర్‌లోని అగ్ర కుల ఉన్నత వర్గాలలో ఆందోళన స్పష్టంగా కనిపించింది: విద్య, ఆచార అధికారం, జాతీయవాద రాజకీయాలపై వారి చారిత్రక గుత్తాధిపత్యాన్ని దళిత, శూద్ర ఉద్యమాలు కింది నుంచి, ముస్లిం రాజకీయ ప్రకటన బయటి నుంచి సవాలు చేస్తున్నాయి.

సమీకరణకు వ్యతిరేకంగా మత ఏకీకరణ..

1909 నాటి మోర్లే- మింటో సంస్కరణలు భారత రాజకీయ చరిత్రలో ఒక మలుపు తిప్పాయి. వారు ముస్లింలకు ప్రత్యేక నియోజకవర్గాలను మంజూరు చేయడమే కాకుండా, అంటరానివారు, గిరిజన వర్గాలను హిందువులుగా లెక్కించకూడదనే ముస్లిం లీగ్ వాదనను కూడా అంగీకరించారు. తత్ఫలితంగా, 1911 జనాభా లెక్కలు హిందూ జనాభాను మూడు వర్గాలుగా విభజించాయి- హిందువులు, అణగారిన తరగతులు, అనిమిస్ట్ హిందువులు(తెగలు)- తద్వారా హిందూ వర్గంలో అంతర్గత విభజనలను సంస్థాగతీకరించారు.

ఈ పరిణామం బ్రాహ్మణీయ నాయకత్వాన్ని తీవ్రంగా కలవరపెట్టింది, బ్రిటిష్ వారు భారతదేశం విడిచిపెట్టిన తర్వాత రాజకీయ అధికార పగ్గాలు సహజంగానే తమ చేతుల్లోకి వెళ్తాయని వారు చాలా కాలంగా భావించారు. రాబోయే మోంటాగు-చెమ్స్ ఫోర్డ్ సంస్కరణలు(1919) ద్వారా అధికారాన్ని మరింతగా వికేంద్రీకరిస్తామని బ్రిటిష్ వారు హామీ ఇవ్వడంతో కాంగ్రెస్, ముస్లిం లీగ్ 1916 లక్నో ఒప్పందం ద్వారా ఐక్య ఫ్రంట్‌ను ప్రదర్శించడానికి ప్రయత్నించాయి.

ఈ ఒప్పందం ముస్లింలకు మతపరమైన ఓటర్లను గుర్తించింది. అలాగే కమ్యూనిటీ గుర్తింపు ఆధారంగా రాజకీయ ప్రాతినిధ్యాన్ని పరోక్షంగా చట్టబద్ధం చేసింది.

అయితే, ఈ ఏర్పాటు ఊహించని పరిణామాలను కలిగి ఉంది. ముస్లిం లీగ్‌తో పోలిస్తే దాని సంఖ్యా, రాజకీయ బలం బలహీనపడకుండా ఉండటానికి, అణగారిన వర్గాలను హిందూ వర్గంలోనే నిలుపుకోవడం కాంగ్రెస్‌కు తప్పనిసరి అయింది. ఈ ఒప్పందం అనుకోకుండా హిందూ- ముస్లిం బైనరీకి మించి ప్రాతినిధ్య రంగాన్ని విస్తరించింది. మతపరమైన ప్రాతినిధ్య సూత్రం అంగీకరించబడిన తర్వాత, అణగారిన వర్గాలు ప్రత్యేక రాజకీయ గుర్తింపును సమర్థంగా కోరుకోవచ్చు. ఇది కాంగ్రెస్ రాజకీయ గణనను పెంచే ప్రమాదం ఉంది.

నిజానికి, ఒప్పందం జరిగిన వెంటనే, బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీలోని అణగారిన వర్గాల సంస్థలు ప్రత్యేక ప్రాతినిధ్యం, అంటరానితనం నిర్మూలన, విద్య, ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలను పొందాలనే డిమాండ్లను వ్యక్తపరచడం ప్రారంభించాయి. 1917, 1920 మధ్య కాంగ్రెస్ సూచన మేరకు మహారాష్ట్రలో అణగారిన వర్గాలలో కనీసం నాలుగు ప్రధాన సమావేశాలు నిర్వహించబడ్డాయి. వాటికి లోకమాన్య తిలక్ సహా ప్రముఖ నాయకులు హాజరయ్యారు. రిజర్వ్డ్ సీట్లు, ఆలయ ప్రవేశం, కుల ఆధారిత వైకల్యాల తొలగింపు వంటి అనేక డిమాండ్లు లేవనెత్తబడ్డాయి. కాంగ్రెస్ ఉన్నత వర్గాలు సంస్కరించడానికి ఇష్టపడని హిందూ సామాజిక క్రమాన్ని ప్రత్యక్షంగా సవాలు చేశాయి. ఈ పరిణామాలు బ్రాహ్మణ శిబిరాన్ని ఆందోళనకు గురి చేశాయి. వారు వాటిని దాని సామాజిక ఆధిపత్యం, రాజకీయ అధికారానికి ప్రత్యక్ష ముప్పుగా భావించారు.

1920 మేలో అణగారిన వర్గాల సమావేశాన్ని నాగ్‌పూర్‌లో కొల్హాపూర్‌కు చెందిన షాహు మహారాజ్ నిర్వహించారు. దీంతో ఒక ముఖ్యమైన క్షణం వచ్చింది. ఈ సంఘటన ఈ ప్రాంతంలో దళిత నాయకత్వపు పెరుగుతున్న రాజకీయ పరిపక్వతను ప్రతిబింబిస్తుంది. ఇక్కడే, అప్పటికి ప్రజాప్రతినిధిగా పేరు తెచ్చుకోని యువ బీఆర్ అంబేద్కర్, అంటరానివారి విముక్తిని అంటరానివారి ద్వారానే సాధించాలని ప్రకటిస్తూ ఒక ఉద్వేగభరితమైన ప్రసంగం చేశారు. ఆయన మాటలు అగ్ర కుల పితృస్వామ్యం నుంచి నిర్ణయాత్మకంగా విడిపోవడాన్ని సూచిస్తాయి. భారత రాజకీయాల ప్రాదేశికతను త్వరలో మార్చే స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన దళిత రాజకీయ చైతన్యం ఆవిర్భావానికి అవి సంకేతాలు ఇచ్చాయి.

నాగ్‌పూర్‌లో బ్రాహ్మణ ఆందోళన..

ఆర్ఎస్ఎస్ భవిష్యత్ జన్మస్థలమైన నాగ్‌పూర్, 1920 నాటికి కుల పోటీకి దారితీసింది. నాగ్‌పూర్ ఉన్నతవర్గం- ఎక్కువగా చిత్పావన్, దేశస్థ బ్రాహ్మణులు – ఈ పరిణామాలను ఆందోళనతో చూశారు. సెంట్రల్ ప్రావిన్స్ ఇంటెలిజెన్స్ రిపోర్ట్స్(1921–23) నుంచి వచ్చిన ఆర్కైవల్ ఆధారాలు, అణగారిన వర్గాల సంఘాలలో “విధ్వంసక కార్యకలాపాల”పై పెరుగుతున్న ఆందోళనను వెల్లడిస్తున్నాయి. వీటిని “మిషనరీ- హిందూయేతర శక్తులు” ప్రోత్సహించినట్లు భావించారు. ఆందోళన మతం గురించి మాత్రమే కాదు, సామాజిక నియంత్రణ కోల్పోవడం గురించి కూడా ఉంది. బ్రాహ్మణుల నేతృత్వంలోని హిందూ సంస్కరణ సంస్థలు హిందూ మహాసభ, సేవా సమితి “అస్పృశ్యులను హిందూ వర్గంలోకి తిరిగి చేర్చడానికి” ప్రతిసమావేశాలను నిర్వహించడం ప్రారంభించాయి.

ఈ సందర్భంలో, 1925లో నాగ్‌పూర్‌లో ఆర్ఎస్ఎస్‌ను స్థాపించిన కేబీ హెడ్గేవార్, హిందూ మహాసభ స్థానిక విభాగంలో అప్పటికే చురుకుగా ఉన్నారు. 1922- 23 వరకు ఆయన చేసిన ప్రసంగాలు హిందూ సమాజ బలం “క్రమశిక్షణ, ఐక్యత”లో ఉందని అలాగే “కుల విభజనలు, విదేశీ మతాలు దేశాన్ని బలహీనపరుస్తాయి” అనే ఆయన నమ్మకాన్ని వెల్లడిస్తున్నాయి. దీనిని ముస్లిం వ్యతిరేక భావనగా చదవబడినప్పటికీ, ఇది దళితుల పరాయీకరణకు ప్రతిస్పందనను కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది.

ఆర్ఎస్ఎస్‌ సంస్థాగత రూపం- శారీరక క్రమశిక్షణలో శిక్షణ పొందిన హిందూ పురుషుల సైనికీకరించబడిన, క్రమానుగత- బ్రహ్మచారి వర్గం కేవలం మత హింసకు ప్రతిచర్య కాదు, హిందూ సామాజిక సంస్థను నియంత్రించడానికి ఉద్దేశపూర్వక వ్యూహం. శాఖ(బ్రాంచ్) నమూనా కుల భేదాలను ప్రతీకాత్మక సోదరభావం ద్వారా దాటవేయడానికి ఉద్దేశించబడింది. అయినప్పటికీ ఆచరణలో ఇది భావజాలంపై, నాయకత్వంపై బ్రాహ్మణ నియంత్రణను కాపాడింది.

హిందూ మహాసభ సీనియర్ నాయకుడు, తదనంతరం నాసిక్‌లోని సెంట్రల్ హిందూ మిలిటరీ ఎడ్యుకేషన్ సొసైటీ అధ్యక్షుడు బీఎస్ మూంజేతో హెడ్గేవార్ జరిపిన ఉత్తర ప్రత్యుత్తరాల నుంచి ఈ ద్వంద్వ ఉద్దేశ్యం స్పష్టంగా తెలుస్తుంది. 1925లో రాసిన ఒక లేఖలో, మూంజే “హిందువులలో క్రమశిక్షణను పెంపొందించడం” కోసం నవజాత ఆర్ఎస్ఎస్‌ను ప్రశంసించాడు. అలాగే “దిగువ వర్గాలు కూడా ఇప్పుడు రోజువారీ కసరత్తులో చేరుతున్నాయి” అని పేర్కొన్నాడు(అండర్సన్ & డామ్లే, 1987: 30లో ఉదహరించబడింది). ఉపవాక్యం స్పష్టంగా ఉంది: దళిత సమీకరణను అగ్ర-కుల నాయకత్వం కింద హిందూ వర్గంలోకి చేర్చాలి, స్వతంత్ర రాజకీయ ప్రకటనకు దాని సామర్థ్యాన్ని తటస్థీకరించాలి.

అందువల్ల, హిందూ మతతత్వం కుల ఏకీకరణకు రాజకీయంగా ఆమోదయోగ్యమైన ముసుగుగా పనిచేసింది. “హిందూ ఐక్యత” అనే ప్రజా వాక్చాతుర్యం బ్రాహ్మణ సామాజిక నియంత్రణకు చెందిన లోతైన ప్రాజెక్టును కప్పివేసింది. కుల సంస్కరణపై కాంగ్రెస్ అస్పష్టంగా కనిపించినప్పటికీ, ఆర్ఎస్ఎస్‌ హిందూ మతం అంతర్గత వైరుధ్యాలను ఒక సైద్ధాంతిక వనరుగా మార్చడానికి ప్రయత్నించింది. అదేమిటంటే కుల సోపానక్రమాన్ని ఒకే నాగరికతలోని “క్రియాత్మక వైవిధ్యం”గా ప్రదర్శించడం.

ద్వంద్వ బెదిరింపులను ఎదుర్కోవటానికి వ్యూహం..

ఆర్ఎస్ఎస్‌ మూలం కులకోణంపై ప్రధాన స్రవంతి చరిత్ర మౌనం స్వయంగా వెల్లడిస్తుంది. హెడ్గేవార్‌ను “విదేశీ బెదిరింపులకు” వ్యతిరేకంగా హిందువులను ఏకం చేసే వ్యక్తిగా సంస్థ ప్రారంభ చరిత్రకారులు – హెచ్‌వీ శేషాద్రి(1988), సీపీ భిషికర్(1979)- చిత్రీకరించారు. నాగ్‌పూర్‌లో కుల ఉద్రిక్తతల గురించి ప్రస్తావించకుండా జాగ్రత్తగా వదిలివేశారు. తరువాతి విశ్లేషకులు, మరింత విమర్శనాత్మకంగా ఉన్నప్పటికీ, దాని సామాజిక శాస్త్ర ప్రాతిపదికను ప్రశ్నించకుండా తరచుగా మత ముప్పు సిద్ధాంతాన్ని అంగీకరించారు. అయినప్పటికీ ఆర్ఎస్ఎస్‌ ఆవిర్భావ సమయం, భౌగోళికం కుల వ్యతిరేక ప్రకటన ఉప్పెనకు వ్యతిరేకంగా ప్రతిచర్యను నిస్సందేహంగా సూచిస్తున్నాయి. 1919- 1924 మధ్య, నాగ్‌పూర్‌లో దళిత అక్షరాస్యత, మిషనరీ విద్య వేగంగా వ్యాప్తి చెందడం, సెంట్రల్ ప్రావిన్సెస్ కౌన్సిల్‌లో రాజకీయ గుర్తింపు కోరుతూ కుల సంఘాల ఏర్పాటు, స్థానిక స్వపరిపాలనలో బ్రాహ్మణేతరుల భాగస్వామ్యం పెరగడం జరిగింది. సరిగ్గా ఈ వాతావరణంలోనే హెడ్గేవార్ ఆర్ఎస్ఎస్ రూపుదిద్దుకుంది. విధేయత, క్రమశిక్షణ, హిందూ ఐక్యతను ఇది నొక్కి చెబుతుంది- ఇవి సబాల్టర్న్ రాజకీయ సంస్థ వాదనను మొద్దుబారడానికి ప్రయత్నించే విలువలు. అందువల్ల, అగ్ర కుల ఆధిపత్యం కంటే ముస్లింలతో పోరాడటానికి దిగువ కులాలకు హిందూ గుర్తింపును అందించడం ద్వారా సంభావ్య కుల విప్లవాన్ని ముందస్తుగా నిరోధించే ప్రయత్నంగా ఆర్ఎస్ఎస్‌ ఉద్భవించింది.

ఈ దృష్టితో చూస్తే, 1925లో ఆర్ఎస్ఎస్‌ జననం కేవలం మతపరమైన అల్లర్లకు ప్రతిచర్య కాదు. ద్వంద్వ ఆందోళన పరాకాష్ట: మొదటిది, లక్నో ఒప్పందం, ఖిలాఫత్ ఉద్యమం తర్వాత ముస్లిం రాజకీయ ఆధిపత్యపు మతపరమైన ముప్పు; రెండవది, హక్కులు, ప్రాతినిధ్యం కోరుతూ అణగారిన తరగతుల పెరుగుతున్న సమీకరణ ద్వారా ఎదురయ్యే కుల ముప్పు. హెడ్గేవార్ ఆవిష్కరణ – ఈ పదాన్ని తీవ్రంగా తిరోగమనానికి దారితీసే వ్యాపారానికి ఉపయోగిస్తే- ఈ రెండు ఆందోళనలను ఒకే సైద్ధాంతిక చట్రంలో కలపడం. హిందూ జాతీయవాదం ముస్లింలకు వ్యతిరేకంగా దిగువ కులాలను సమీకరించడానికి, కుల అణచివేతకు వ్యతిరేకంగా వారి సమీకరణను ఏకకాలంలో మళ్ళించడానికి రూపొందించబడింది. ఈ ద్వంద్వ పనితీరు ఆర్ఎస్ఎస్‌ ప్రారంభ పథానికి చెందిన అనేక ఇతర గందరగోళ లక్షణాలను వివరిస్తుంది: సామాజిక వైరుధ్యాలతో నిండిన స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం నుంచి దూరంగా ఉండటం; కుల సోపానక్రమానికి ఎటువంటి సవాలు లేకుండా హిందూ ఐక్యతపై దాని ప్రత్యేక దృష్టి; పైగా బాహ్య సంఘీభావాన్ని ప్రదర్శిస్తూ అంతర్గతంగా కులాన్ని నిర్వహించే దాని రహస్య, కఠిన క్రమశిక్షణ కలిగిన సంస్థ.

20వ శతాబ్దపు భారతదేశంలోని బ్రాహ్మణ ఉన్నత వర్గాలకు, పెరుగుతున్న కుల వ్యతిరేక ఉద్యమాలు, ముస్లిం రాజకీయ సమీకరణ కంటే చాలా సంక్లిష్టమైన- కృత్రిమ సవాలును సూచించాయి. ముస్లిం “ముప్పు”ను సుపరిచితమైన మత వ్యూహాల ద్వారా నిర్వహించవచ్చు- మతపరమైన గుర్తింపును ప్రేరేపించడం, బాహ్య ఆధిపత్య భయాలను రేకెత్తించడం, విశ్వాసం. పైగా దేశాన్ని రక్షించే నెపంతో హిందువులను సమీకరించడం. అయితే, కుల ప్రశ్నను ఈ విధంగా నిర్వహించలేము. ఇక్కడ, “శత్రువు” అంతర్గతమైనది: బ్రాహ్మణీయ ప్రత్యేకతను కొనసాగించిన శ్రమ, బహిష్కరణకు గురైన వ్యక్తులు. ఆధునిక, ప్రజాస్వామ్య- సమానత్వ ఆలోచనల ప్రభావంతో కుల సోపానక్రమం బహిరంగ రక్షణ అసాధ్యంగా మారింది. మినహాయింపు ద్వారా మాత్రమే ఆధిపత్యాన్ని కొనసాగించడానికి అగ్ర కులాలు చాలా తక్కువ; వారికి దిగువ కులాల భాగస్వామ్యం- లేదా కనీసం అంగీకారం- అవసరం. అందువల్ల, వ్యూహం ఘర్షణ నుంచి సహ-ఎంపికకు మారింది.

బ్రాహ్మణీయ నాయకత్వాన్ని కాపాడుకుంటూ, అందరినీ కలుపుకుని కనిపించేలా చేయడానికి, “హిందూ ఐక్యత” అనే భావనను తిరిగి నిర్వచించారు. కుల సోపానక్రమాలు కొనసాగుతాయి, కానీ అణగారిన వారిలో కుల స్పృహను అణచివేయాలి. మతపరమైన ప్రతీకవాదం, నైతిక క్రమశిక్షణ, దేశభక్తి భాష సామాజిక ఐక్యతకు సాధనాలుగా మారాయి. ముస్లింలకు వ్యతిరేకంగా మతపరమైన ఫ్రంట్‌లాగా కాకుండా, ఇది రాజకీయ యుద్ధం కాదు, సాంస్కృతిక, మానసిక పోరాటం. దీనికి ప్రజా చర్చ కంటే సామాజిక బోధన, ఒప్పించడం కంటే నైతిక కండిషనింగ్, రోజువారీ జీవితంలోకి ప్రవేశించగల సంస్థాగత రూపం అవసరం.

ఈ అవసరాన్ని తీర్చడానికే ఆర్ఎస్ఎస్‌ రూపొందించబడింది – కుల సంఘర్షణ నుంచి ప్రక్షాళన చేయబడిన, బ్రాహ్మణ నాయకత్వానికి విధేయుడైన, క్రమశిక్షణతో కూడిన హిందూ సమిష్టిని ఉత్పత్తి చేయడం. కుల ప్రత్యేకతను కాపాడుకోవడాన్ని జాతీయ పునరుజ్జీవన నినాదంగా అనువదించడంలో దాని ప్రతిభ ఉంది. రోజువారీ కసరత్తులు, ఏకరీతి క్రమశిక్షణ- అద్భుతమైన హిందూ గతం పౌరాణిక ప్రార్థనల ద్వారా, అది కుల విముక్తి రాజకీయాలను “హిందూ దేశం” భావోద్వేగ ఐక్యతతో భర్తీ చేయడానికి ప్రయత్నించింది. అలా చేయడం ద్వారా, అది బ్రాహ్మణిజం అంతర్గత సంక్షోభానికి పరిపూర్ణ ప్రతిస్పందనను అందించింది: బలవంతం ద్వారా మాత్రమే కాకుండా, సైద్ధాంతిక సమ్మతి ద్వారా సామాజిక నియంత్రణను కొనసాగించడం.

ముగింపు: కులం, మతతత్వం, ప్రతి-విప్లవం..

ద్వంద్వ- ముప్పు సిద్ధాంతం సాంప్రదాయ మత కథనం కంటే ఆర్ఎస్ఎస్‌ నిర్మాణం గురించి పూర్తి వివరణను అందిస్తుంది. ఈ సంస్థ ముస్లిం రాజకీయ ప్రకటనకు ప్రతిస్పందనగా మాత్రమే కాకుండా, కుల వ్యతిరేక సమీకరణ పెరుగుతున్న ఆటుపోట్లకు ప్రతిస్పందనగా కూడా ఉద్భవించిందని ఆధారాలు సూచిస్తున్నాయి. దాని సైనికీకరించిన క్యాడర్ రెండింటినీ నిర్వహించడానికి మార్గాలను అందించింది: బాహ్యంగా “ముస్లిం ముప్పు”ను ఎదుర్కోవడం- అంతర్గతంగా కుల ప్రశ్నను కలిగి ఉండటం. అందువల్ల హిందూ మతతత్వం కుల ఏకీకరణకు గౌరవనీయమైన ముఖభాగంగా పనిచేసింది.

1920లలో బ్రాహ్మణ ఆధిపత్య నాగ్‌పూర్‌లో పాతుకుపోయిన ఆర్ఎస్ఎస్‌ సమయం, భౌగోళికం- నాయకత్వం ఈ వివరణతో సరిగ్గా సరిపోతాయి. ఈ సంస్థ సారాంశంలో, బ్రాహ్మణ ప్రతి- విప్లవాత్మక ప్రాజెక్ట్: హిందూ జాతీయవాదపు ఏకీకృత కల్పన ద్వారా ముస్లిం ప్రకటన, దిగువ-కుల విముక్తి ద్వంద్వ ప్రమాదాలను తటస్థీకరించే ప్రయత్నం. దాని సైద్ధాంతిక చాతుర్యం అంతర్గత సోపానక్రమాలను తాకకుండా వదిలివేస్తూ, బాహ్య “ఇతర”కు వ్యతిరేకంగా అణచివేయబడిన వారిని సమీకరించడంలో ఉంది.

ఈ మూలాన్ని అర్థం చేసుకోవాలంటే, హిందూ ఐక్యత గురించి వాక్చాతుర్యం ఉన్నప్పటికీ ఆర్ఎస్ఎస్‌ ఎప్పుడూ కుల అణచివేతను నిజంగా ఎందుకు వ్యతిరేకించలేదో, దాని జాతీయ సమైక్యత దృష్టి నిరంతరం కొత్త శత్రువుల- మొదట ముస్లింలు, తరువాత క్రైస్తవులు, ఇప్పుడు “పట్టణ నక్సల్స్” ఆవిష్కరణపై ఎందుకు ఆధారపడి ఉందో అర్థం చేసుకోవాలి. కులాన్ని తిరస్కరించడం దాని రాజకీయాలకు దాచిన పునాదిగా మిగిలిపోయింది. కాబట్టి, ఈ అణచివేయబడిన వంశావళిని తిరిగి పొందడం కేవలం చారిత్రక దిద్దుబాటు చర్య కాదు, రాజకీయ అవసరం: భారతీయ సామాజిక క్రమానికి నిజమైన విప్లవాత్మక సవాలు ఎల్లప్పుడూ లోపల నుంచి వస్తుంది- అంటరానివారిగా ఉండటానికి నిరాకరించిన వారి నుంచని ఇది మనకు గుర్తు చేస్తుంది.

అనువాదం: ప్రత్యూష

వ్యాస రచయిత ఆనంద్ తేల్తుంబ్డే పీఐఎల్‌ మాజీ సీఈఓ. అంతేకాకుండా ఐఐటీ ఖరగ్‌పూర్- జీఐఎమ్, గోవాలో ప్రొఫెసర్‌. పౌర హక్కుల కార్యకర్తగా కూడా సేవలందిస్తున్నారు. ది వైర్‌లోని “ది అన్‌క్వైట్ రిపబ్లిక్” కాలమ్‌లో ఆనంద్‌ తేల్తుంబ్డే రచనలు ఉన్నాయి.

About the Author

Anand Teltumbde

View All Posts